KTIP Katharina von Bora – bohaterka swoich czasów

3 listopada 2024 Katarzyna Michałowska

Katarzyna von Bora i beczka śledzi. A do tego zmiany społeczne, które wstrząsnęły ówczesnym światem, w centrum zawieruchy Katharina von Bora i Marcin Luter. Reformacja, edukacja, dyskusja o stanie kościoła oraz tłumaczenie Biblii na języki narodowe, ale również wojny, powstania, rewolucje i wywroty. Opowiadam o fascynującej postaci – Katarzynie von Bora – zakonnicy, która uciekła z klasztoru i wyszła za mąż za Lutra. Szukam odniesień do naszych czasów, ponieważ uważam, że prasa drukarska Johannesa Gutenberga była Internetem tamtych czasów. Oczywiście wszystko jest skomplikowane, jednak w KTIpie staram się jak mogę poukładać tę historię i rzucić światło na Katharina Luter, z domu von Bora.

Plan KTIPa:

0:00 – start
1:19 – Zaczęło się w Wittenberdze
8:33 – Wchodzi na scenę Katarzyna von Bora
11:45 – Ucieczka zakonnic w beczce śledzi
13:59 – Katarzyna von Bora chciała się pobrać z Marcinem Lutrem
15:01 – Związek Marcina i Katarzyny Luter
17:00 – Dzieci Marcina i Katarzyny
19:45 – Luter przetłumaczył Biblię z języków oryginalnych na język niemiecki
23:00 – Rozpoczęcie procesu rozdzielenia kościoła od państwa
24:00 – Miłość, która rozkwitła i przyniosła pokój
29:00 – Co mówi Katharina von Bora po śmierci męża?
32:15 – Łukasz Cranach – przyjaźń z Lutrem
34:00 – Warto czytać różne przekłady Biblii w języku polskim
35:45 – Zmiany to małe rzeczy i nie robią ich kryształowi ludzie

Jeśli ktoś chce rozszerzyć wiedzę na temat Kathariny von Bora, Marcina Lutra oraz konsekwencji reformacji, pozostawiam kilka artykułów i ciekawych miejsc oraz bibliografię Natalii Stawarz z UMK.

„Sama Katarzyna von Bora była zresztą nietuzinkową postacią, kobietą nad wyraz zaradną i rezolutną, a także charakterną, jak się okazało potrafiącą okiełznać wybuchowego reformatora.” – Michał Gadziński – Czytaj więcej: https://tiny.pl/jkwdh894

„Katarzyna von Bora urodziła się w 1499 roku niedaleko Lipska jako córka zubożałego szlachcica ziemiańskiego. W wieku pięciu lat traﬁła do klasztoru kanoniczek regularnych św. Augustyna, a w wieku dziesięciu lat do klasztoru cysterek. W 1515 roku, w wieku 16 lat, złożyła śluby zakonne. W ten sposób droga do edukacji stanęła dla niej otworem: nauczyła się czytać, pisać, liczyć oraz poznała trochę łacinę. Kiedy zetknęła się z reformacyjnymi pismami Marcina Lutra (w tym krytyczną rozprawą o życiu klasztornym), razem z innymi zakonnicami z klasztoru zdecydowała się na ucieczkę. W nocy przed Wielkanocą 1523 roku kobiety przekuły swój zamiar w czyn i ukryte w beczkach na śledzie zbiegły do Wittenbergi. Tam Katarzyna osobiście poznała Lutra. W 1525 roku wyszła za mąż za piętnaście lat starszego od siebie Marcina.” Obejrzyj: https://tiny.pl/b9d6dppg

„Reformator szczerze podziwiał ekonomiczny dar i organizacyjne umiejętności swej małżonki, dlatego w listach pieszczotliwie określał ją „Panem Katarzynem”. Kobieta rzeczywiście pełniła w domu Lutrów rolę głowy rodziny, pozwalając ukochanemu mężowi spokojnie prowadzić swoją misję, a czasem sama pomagała mu w pracy, np. nadzorując druk jego pism. Wiele osób, głównie ze środowiska reformatorskiego, nie mogło jednak znieść tej „emancypacji”. Swobodę Katarzyny mieli za coś nienaturalnego i – prawdopodobnie kierowani zazdrością – nie mogli darować niegdyś biednej mniszce pokaźnego majątku. A musiał być on naprawdę olbrzymi, skoro Lutrowie byli uznawani za jednych z najbogatszych gospodarzy w Wittenberdze.” – Natalia Stawarz – Czytaj więcej: https://tiny.pl/yc0vjgbn

„Powszechnie znany Marcin Luter jest ze swej roli w sporze o odpusty. W 1516 roku na polecenie papieża Leona X zaczęła się sprzedaż odpustów na niespotykaną dotąd skalę. Dochód z tego procederu służyć miał sfinansowaniu budowy Bazyliki św. Piotra oraz spłacie długów w banku Fuggerów. Idea sprzedaży odpustów opierała się na istniejącej wówczas w teologii katolickiej koncepcji „skarbca zasług”, wedle której święci podczas swego życia na ziemi dokonali więcej dobrych uczynków niż potrzebowali do własnego zbawienia. Mogli zatem ten „nadmiar” zasług przekazać innym, pomagając im osiągnąć zbawienie czy skracając mąki czyśccowe. Władzę dysponowania owymi zasługami miał rzecz jasna papież.

Lutra oburzała koncepcja, zgodnie z którą odpuszczenie grzechów na mocy zasług świętych otrzymywało się za pieniądze – nie było tutaj miejsca na prawdziwą skruchę i pokutę, jedna i niepowtarzalna ofiara Chrystusa na krzyżu okazywała się wręcz zbędna. Sprzedażą odpustów na terenie Niemiec zajmował się inkwizytor Polski, przeor klasztoru w Głogowie, dominikanin Johannes Tetzel, charakteryzujący się wyjątkowo jarmarcznym stylem prowadzenia działalności („kiedy grosz w szkatule zabrzęczy, dusza z czyśca uleci”). Początkowo Luter krytykował w swych kazaniach właśnie to odpustowe „kramarstwo”, samemu papieżowi przypisując jeszcze szczytne intencje.

31 października 1517 roku Luter ogłosił w Wittenberdze swe 95 tez, których znaczna część dotyczyła odpustów i nadużyć w szafowaniu nimi. Jednocześnie przesłał je arcybiskupom Moguncji i Magdeburga oraz biskupowi Brandenburgii. Tezy stać się miały w jego zamierzeniu przyczynkiem do dyskusji o stanie Kościoła. Według utrwalonego w tradycji historycznej obrazu, Marcin Luter przybił tekst swych tez do drzwi kościoła w Wittenberdze. Wersja ta była potem krytykowana i nawet niektórzy luteranie przyznawali, że niekoniecznie musiało to wyglądać akurat tak. Ten rewizjonistyczny pogląd jest jednak pokłosiem odrzucenia przez niektórych historyków rzymskokatolickich późniejszego świadectwa Filipa Melanchtona, który wspomniał o przybiciu przez Lutra tez do drzwi kościoła. Odrzucenie to w moim odczuciu było jednak czysto arbitralne – nic nie przemawia za tym, by uznać iż takie wydarzenie nie miało miejsca, a inne świadectwa źródłowe zdają się ten fakt potwierdzać.” – Michał Gadziński – Czytaj więcej: https://tiny.pl/jkwdh894

„Marcin Luter, pomimo swej siły ducha i niezłomnego charakteru, nie był bynajmniej postacią kryształową. Niewątpliwie odznaczał się drażliwym i wybuchowym charakterem. Po dziś dzień cytuje się różne jego wypowiedzi w naszych oczach raczej kompromitujące – np. jadowicie antysemickie czy wzywające do palenia czarownic. Nie przebierał również w słowach w polemikach z innymi działaczami protestanckimi, zwolennikami bardziej radykalnego reformowania Kościoła, których uważał za niebezpiecznych zapaleńców (oni zaś myśleli o nim, że zatrzymał się w pół drogi). Należy jednak pamiętać, że był on dzieckiem swych czasów i wiele z jego absurdalnych dla nas poglądów było wówczas powszechnie przyjmowanych zarówno przez katolików jak i protestantów. Warto też wiedzieć, że nie wszystkie ze szczególnie kontrowersyjnych cytatów Lutra są wiarygodne – dotyczy to szczególnie „Mów stołowych”, które w zasadzie można by nazwać „mowami przy piwie” (a niech rzuci kamieniem ten, kto nigdy w takich okolicznościach nie wygadywał głupot).” – Michał Gadziński – Czytaj więcej: https://tiny.pl/jkwdh894

„Szacuje się, że na całym świecie żyje około 5800 osób, które mogą prześledzić swoje drzewo genealogiczne aż do Marcina Lutra i jego żony Kathariny von Bora . Około 25 000 innych osób należy do marginesu, czyli są potomkami rodzeństwa Martina i Kathariny. Do Stowarzyszenia Luterydów należy około 200 krewnych z linii głównej i bocznej , a jego przewodniczącym jest Christian Priesmeier.” – Marion Krüger-Hundrup – Czytaj więcej: https://tiny.pl/9w2pqy_w

„Czym była więc Reformacja i co ją spowodowało? Zanim przyjrzymy się czynnikom, które doprowadziły do Reformacji, powinniśmy przyjrzeć się sytuacji w jakiej znajdował się Kościół średniowieczny, czego nauczał i co praktykował.” – Jerzy Marcol – https://tiny.pl/4f3-ptqx

Bibliografia zaproponowana przez Natalię Stawarz, jeśli ktoś chce zgłębić temat:

Gąsowska Magdalena, Katarzyna Luter z domu von Bora (1499–1552) – kobieta, która dokonała wyboru. Losy żony Reformatora, [w:] Ruchy kobiece na ziemiach polskich w XIX i XX, stan badań i perspektywy, pod red. M. Dajnowicz i A. Miodowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2020, 443–454.
Korczak-Siedlecka Jaśmina, Maciej Ptaszyński, Marcin i Katarzyna, Polityka. Pomocnik Historyczny, nr 4, 2017, s. 50–55.
Oberman Heiko A., Marcin Luter. Człowiek między Bogiem a diabłem, Wydawnictwo Marabut, Gdańsk 1996.Schilling Heinz, Marcin Luter.
Buntownik w czasach przełomu, Wydawnictwo Nauki i Innowacji, Poznań 2017.

Wittenberga leży nad rzeką Łabą, 60 kilometrów na północ od Lipska i 90 kilometrów od Berlina. Liczy 46 008 mieszkańców (2018).

Przypominam KTIP o Mikołaju Koperniku o książce Wojciecha Orlińskiego „Kopernik. Rewolucje” – https://tiny.pl/thhr8rmw

Jak możesz słuchać podcastu?

Możesz słuchać na tym blogu.

Ale możesz też słuchać nas na dowolnym odtwarzaczu mp3. Plik powinieneś pobrać z tego bloga, a następnie wgrać go na swój odtwarzacz.

Z wygody polecamy ostatni sposób, czyli słuchanie podcastów na swoim smartfonie. Robimy podobnie i jesteśmy zadowoleni, ponieważ ulubione podcasty można mieć ze sobą, by słuchać je w każdym miejscu i dowolnym czasie.

Można również posłuchać tego podcastu na YouTube i przy tej okazji zasubskrybować kanał.